Lưu ý về máy phát điện dân dụng

Có bao giờ khu vực bạn sống bị cắt điện theo lịch? chắc là không thoát được với mùa hè này. Hôm nay nhiều người đã bắt đầu rục rịch hỏi nhau các loại máy phát điện để trang bị cho mình phòng khi mất điện lưới.

Cũng khó khi mà ngồn một chỗ mà không đi đến thị trường khảo sát các loại máy phát điện để viết bài này, vậy thì đành viết theo cách ngồi một chỗ vậy.

Về cơ bản thì máy phát điện trong dân dụng là các máy phát ra dòng điện xoay chiều một pha có công suất thích hợp vói nhu cầu của người sử dụng nó. Hiện nay, tôi thấy ba loại máy phát điện dân dụng như sau thường được người sử dụng mua về^[1]:

1. Loại máy phát điện mang nhãn hiệu nhái theo các hãng nổi tiếng, xuất xứ thường từ Trung Quốc, chạy bằng xăng.
2. Loại máy phát điện của các hãng nổi tiếng như Honda, chạy bằng xăng.
3. Loại máy phát điện sử dụng động cơ nổ giống như các đầu nổ thông thường, chạy bằng dầu diezen (hoặc ít hơn là chạy bằng xăng).

Bạn có thắc mắc gì không, tôi cho rằng có thể có hai câu hỏi sau:

• Các máy phát điện dân dụng trên sẽ có thể cung cấp ra các điện áp để sử dụng cho tất cả các loại thiết bị điện trong gia đình? Đúng.
• Các máy có thương hiệu nổi tiếng thì bền hơn, tốt hơn so với các loại làm nhái hoặc hàng không làm nhái nhưng được sản xuất với quy mô địa phương ở Trung Quốc đang có rất nhiều trên thị trường hiện nay? Đúng rồi, ai chẳng biết vậy.

Vậy thì còn cần gì đọc bài này nữa.

Thế nhưng, ở đây tôi muốn nói đến một số kinh nghiệm của mình khi lựa chọn mua máy phát điện, bởi vì bạn có thể tiết kiệm các chi phí để mua một chiếc máy phát giá rẻ, nhưng hậu quả của nó lại làm cho bạn mất các khoản tiền lớn hơn việc đầu tư một chiếc máy phát tốt bởi vì chúng đã gây ra hư hỏng thiết bị điện của bạn. Thêm nữa là tôi muốn chia sẻ một số phương pháp sử dụng hiệu quả của máy phát điện nhằm hạn chế ảnh hưởng của nó gây ra. Xin hiểu rằng bài này là kinh nghiệm của tôi trong quá trình tìm mua máy phát điện vào mấy năm trước - cuối cùng đã chọn chiếc máy đúng mác mã với hình minh hoạ trên - và quá trình sử dụng, bảo quản, bảo dưỡng nó).

Tại sao lại như vậy? Bởi trong một cuộc tranh luận mới đây của các anh em trong cơ quan tôi thì có ý kiến cho rằng: Để tiết kiệm, chỉ cần sử mua loại máy phát điện giá rẻ thôi, vì đề phòng là chính mà, không phải liên tục phát điện nên không nhất thiết phải sử dụng các máy tốt, có thương hiệu uy tín.

Tần số là yếu tố quan trọng nhất

Tần số là yếu tố quan trọng nhất mà người sử dụng lại không để ý đến. Người dùng chỉ biết mua máy phát điện, nổ máy, rồi cứ thế sử dụng các loại thiết bị điện thông thường. Tần số thường là đi đôi với điện áp đầu ra, nhưng những nhà sản xuất lại không chú trọng vào điều chỉnh điện áp đầu ra bằng tần số của chúng.

Ở việc sử dụng các thiết bị điện thông thường như: bóng đèn sợi đốt, lò sưởi điện, một số loại thiết bị điện hoạt động dựa trên nguyên lý như động cơ điện một chiều. Có thể hoạt động tốt với các tần số giao động không quá lớn. Nhưng các thiết bị điện tử lại rất yêu cầu về sự ổn định của tần số.

Thông thường thì ở máy phát điện sẽ có các động cơ nổ, động cơ này làm quay máy phát điện. Để đảm bảo tần số đầu ra ổn định ở một mức phù hợp với lưới điện địa phương (để phù hợp với các thiết bị ở địa phương đó) thì tốc độ quay ở đầu phát điện này phải không đổi. Điều gì sẽ xảy ra khi mà điện năng tiêu thụ đầu ra tăng lên? Nếu không có sự điều chỉnh động cơ thì lúc này tốc độ quay sẽ giảm xuống, và tần số đầu ra thấp đi. Muốn điều chỉnh cho tần số không thay đổi thì máy phát phải tăng ga, có nghĩa là tăng lượng xăng (hoặc dầu) vào buông đốt để chúng có thể cấp thêm công suất truyền cho đầu phát điện.

Như vậy, thấy rằng việc quan trọng nhất là điều chỉnh thế nào cho máy phát có thể luôn phát ở tần số cố định khi mức công suất đầu ra thay đổi. Sự điều chỉnh này mới làm lên một thương hiệu máy phát đảm bảo hoặc là không đảm bảo cho các thết bị điện nhạy cảm. Còn việc điện áp thì sao? Chẳng nhẽ lại không có một sự điều chỉnh nào về nó? Trên thực tế thì các đầu phát điện lại được thiết kế để làm việc với một công suất nhất định phụ thuộc vào từng mã máy (model), các cách quấn dây của đầu phát đã đảm bảo cho việc quay ở một tốc độ nhất định sẽ cho phép cung cấp một điện áp cố định. Do vậy việc điều chỉnh tần số cũng là điều chỉnh điện áp.

Những máy phát điện được sản xuất ở quy mô tư nhân tại các địa phương ở Trung Quốc có thể không đảm bảo điều chỉnh tần số đầu ra một cách nhanh nhạy, linh hoạt như các máy phát điện của các hãng có tên tuổi như Elemax, Honda...

Đối với các máy phát bằng cách lai ghép một động cơ nổ diezen với một đầu phát thì cực kỳ nguy hiểm trong cách kiểm soát tần số làm việc. Tôi đã chứng kiến tận mắt một chiếc máy phát như vậy ở nhà một người bạn của mình: Khi quan sát kỹ, tôi không nhận thấy có bất kỳ một cơ chế tự động điều chỉnh lưu lượng nhiên liệu để điều chỉnh tốc độ quay của phần máy phát nào cả. Nếu như các loại thiết bị điện như: Máy tính, ti vi, đầu phát mp3/VCD/DVD hoặc các dàn âm thanh dân dụng sử dụng nguồn điện từ các loại máy phát kiểu này thì không nhanh chóng hư hỏng thiết bị cũng sẽ bị giảm tuổi thọ trầm trọng. Vậy bạn không nên sử dụng các máy phát này cho việc giải trí thông thường với các thiết bị điện tử nhạy cảm với điện, mà chỉ dùng cho các máy điều hoà, quạt, tủ lạnh khi cần thiết mà thôi. Tất nhiên, với quy mô sản xuất công nghiệp (như tôi gặp ở một số công trường) thì loại máy này lại tỏ ra hiệu quả với chi phí đầu tư thấp và có công suất phát cao.

Khi sử dụng

Cho dù thế nào thì việc tăng giảm tần số cũng sẽ diễn ra, nhưng chúng ở thời gian được khống chế là bao nhiêu hay thôi. Ta biết rằng tất cả các động cơ đều tăng và giảm công suất sau một khoảng thời gian nhất định - chứ không thể xảy ra tức thời, do đó bao giờ cũng có một thời điểm máy phát bị tăng và gảm đột ngột tần số ở thời điểm mà công suất tiêu thụ bị thay đổi.

Để tránh thời điểm này, bạn nên sử dụng các thiết bị một cách ổn định công suất tiêu thụ khi đang dùng máy phát điện. Nếu như bạn bật công tắc nguồn một chiếc ti vi 21in thông thường, bạn sẽ nhận thấy máy rồ lên một nhát chừng 1/2 giây (đối với máy phát của hãng Elemax) rồi bắt đầu ổn định. Đó là thời điểm quá độ trong nguồn điện của chiếc ti vi kia (về bản chất, chúng nạp điện vào tụ nguồn vốn có điện dung cao, và quá trình này cũng rất phức tạp, hy vọng tôi còn nhớ để có thể viết một bài về nó), và tiêu thụ đột ngột một lược công suất lớn và gây ra hiện tượng giao động về tần số. Tương tự với nó là máy tính, chúng cũng làm giao động lớn về tần số trong khoảng thời gian đầu tiên.

Sử dụng ổn định là như thế nào, chúng ta có thể đặt chung một chế độ sẵn sàng khởi động vào hệ thống điện khi máy phát bắt đầu khởi động xong quá trình và chuẩn bị đi vào hoạt động ổn định. Có nghĩa rằng nên cắm sẵn ti vi, máy tính vào nguồn, bật chúng công tắc hai thiết bị này, nhưng lại không bật để làm việc ngay. Sau khi nổ máy phát ở chế độ không tải thì mới bắt đầu đóng mạch cấp vào hệ thống lưới điện gia đình. Các thiết bị điện khác có công suất thấp (cứ mỗi thiết bị khoảng 100W) thì không ảnh hưởng nhiều về tần số khi chúng được bật hoặc tắt trong quá trình sử dụng.

Tôi khuyến cáo rằng bạn không nên sử dụng đồng thời ti vi, máy tính và một thết bị tiêu thụ công suất không ổn định như: tủ lạnh và máy giặt. Hai thết bị này làm việc theo chu kỳ: Tủ lạnh thì làm việc đến nhiệt độ tới hạn rồi ngắt, đến khi nhiệt thấp xuống quá, chúng lại bật động cơ nén gas, còn máy giặt thì hầu như thay đổi liên tục chiều quay nên có giao động lớn về công suất tiêu thụ.

(Các mục kế tiếp sẽ viết trong bài: Bảo quản, bảo dưỡng - Cách đấu mạch trong gia đình...)

Chú thích

1. Máy phát điện "nóng" vì lo bị cắt điện, Lao Động, 04/4/2008

Website của một số hãng sản xuất

Elemax (Nhật Bản). Nhãn hiệu này thông dụng ở Việt Nam, các máy này có thể sử dụng động cơ của hãng Honda.

Xem thêm:

Máy phát điện - mục từ trên Wikipedia tiếng Việt. Để giúp bạn hiểu thêm về các máy phát điện nói chung. Bài khá tốt nhưng chưa đầy đủ hoàn toàn.

Trương Mạnh An (27/5/2008)