Kinh nghiệm về tiết kiệm xăng xe máy

Có bao giờ bạn chợt nhận thấy lượng chi phí cho nhiên liệu của chiếc xe máy của bạn không phải là con số nhỏ nữa? hoặc như suy nghĩ rằng làm cách nào để tiết kiệm nhiên liệu mà vẫn có thể khai thác hiệu quả tối đa với chiếc xe máy của mình? Hay là chỉ mua một chiếc xe máy về, đổ xăng và đi khắp nơi theo cách lái xe của mình mà không cần bận tâm gì về nó như mọi người đang từng làm?

Nếu như vậy thì thật là nguy hại cho chiếc xe của bạn, tiêu tốn nhiên liệu không cần thiết và có khả năng còn gây nguy hiểm đến tính mạng của bạn khi vận hành. Trong entry này tôi cố gắng giải thích những gì tôi biết về xe máy để có thể hạn chế phần nào những nguy hại và tiêu tốn không mong muốn đó.

LƯỢNG TIÊU THỤ NHIÊN LIỆU CỦA CHIẾC XE CỦA BẠN LÀ BAO NHIÊU?

Có bao giờ bạn tự hỏi điều đó không nhỉ? Đa phần là không, bởi vì chúng ta thường đổ xăng vào bình, nổ máy, đi, đến lúc hết xăng thì lại đổ xăng vào bình, nổ máy, đi...cứ như thế mà không cần biết nó lượng tiêu thụ nhiên liệu cho nó.

Ở đây, tôi muốn trình bày với bạn một phương pháp tính toán lượng tiêu thụ nhiên liệu trên chiếc xe máy của mình một cách tuơng đối chính xác mà tôi thường xuyên sử dụng cách này. Đây không phải là một sự rỗi hơi hay thừa thời gian để làm những việc như vậy, nhưng nó là một cách tốt nhất để bạn có thể nhận biết mọi điều về tình trạng chiếc xe máy của bạn.

1. Hãy chọn một thời điểm nào đó để bắt đầu, rồi bạn đổ đầy bình xăng chiếc xe của bạn. Ghi lại số công tơ mét hiển thị trên đồng hồ báo tốc độ.

2. Sau khi đi gần hết hoặc bất kỳ lúc nào mà bạn thích đổ thêm xăng: Hãy đổ đầy bình xăng, ghi lại số công tơ mét lần thứ hai, ghi lại số tiền mua xăng và nhớ về giá tiền xăng thời điểm lúc đó. Các thông số này lại nhập vào một bảng tính nào đó (Excel chẳng hạn).

3. Lần tiếp theo, cũng làm như thế.

4. Trên bảng tính Excel, hãy thiết lập các công thức để biết được với mỗi 100 km thì số lít xăng tiêu thụ của xe của bạn là bao nhiêu.

5. Cứ như vậy, sau khoảng một vài tháng, bạn sẽ biết một cách gần chính xác về lượng tiêu thụ xăng của chiếc xe của mình. Tất nhiên là càng nhiều thời gian thì con số tích luỹ càng chính xác.

6. Sau một thời gian dài, nếu thấy lượng xăng tăng lên thì có thể nghi ngờ những điều gì đó bắt đầu xuống cấp hoặc gây ảnh hưởng, bạn có thể có từ đó quyết định thay thế linh kiện, bảo dưỡng...xe của mình.

Tất nhiên là cách này thì không hoàn toàn là chính xác nếu như bạn sử dụng xe máy để di chuyển một cách không đồng đều: Ví dụ đi làm, đi công tác xa bằng xe máy, chở hàng nặng nhẹ khác nhau...thì sẽ khó nhận biết được chính xác lượng xăng tiêu thụ, bởi vì chúng sẽ làm cho các thông số bị thay đổi nhiều trong các khoảng thời gian khác nhau.

Có thể bạn cho rằng những thống kê này là vô nghĩa, mất thời gian, nhưng khi mà tôi đều đặn thực hiện việc đó thì tôi đã rút ra được nhiều thông số cho mình: tình trạng xe, tình trạng làm việc hay như sự điều tiết trong chi tiêu cá nhân của mình và gia đình! Tất cả đều được lên kế hoạch cho cuộc sống thường nhật.

NHẬN THỨC LIÊN QUAN ĐẾN XE MÁY

Chiếc xe máy là phương tiện đi lại của bạn, không chỉ là vấn đề tiêu tốn nhiên liệu mà còn có thể trực tiếp ảnh hưởng đến sự an toàn của bạn. Hãy thử hình dung một lúc nào đó bạn đang đi xe thì lốp bị nổ, bạn không thể điều khiển được xe nữa, và có thể một tai nạn xảy ra.

Để đề phòng những sự cố đáng tiếc, bạn nên bảo dưỡng chiếc xe của mình định kỳ theo đúng như hướng dẫn của nhà sản xuất. Hầu hết các loại xe máy bán ra đều có các cuốn sách hướng dẫn sử dụng, kèm theo tài liệu hướng dẫn sửa chữa các sự cố nhỏ trong phạm vi người sử dụng có thể thực hiện được.

Dầu nhớt

Tôi đã gặp rất nhiều người không chịu thay dầu nhớt cho chiếc xe của mình theo đúng như định kỳ của hãng sản xuất khuyến cáo. Một trường hợp nổi bật nhất là ông bố vợ của tôi ở thời kỳ mà tôi chưa lấy vợ, ông có một chiếc xe Honda 82 đời 89 mua "đập hộp" (sử dụng lần đầu tiên) mà có lẽ rằng không biết rằng cần phải thay dầu cho đến một hôm người yêu tôi^{(giờ tất nhiên là vợ tôi rồi ^_^)} đang đi thì chết máy, sờ lốc máy nóng ran, mang ra sửa thì chỉ còn một chút nhớt đen kịt bên trong. Trường hợp thứ hai là đứa em gái tôi với chiếc xe Honda hiệu Wave anpha thì chỉ mỗi lần tôi thăm nó thì cũng tiện thể thay dầu luôn cho nó. Hai chiếc xe mà tôi kể đến thì luôn không đảm bảo độ bền, tiêu tốn nhiên liệu lớn hơn nhiều so với số tiền phải sửa chữa và thay dầu nhớt đúng theo định kỳ.

Bạn có thể đã biết rằng dầu nhớt quan trọng như thế nào đối với xe máy thông qua các hình minh hoạ của hai loại động cơ đốt trong được sử dụng thông dụng hiện nay: Động cơ 4 thì và động cơ hai thì (hình minh hoạ về động cơ 4 thì ở trên, động cơ 2 thì ở dưới).

Nhìn vào hình, ta nhận thấy rằng piston (phần chuyển động lên xuống liên tục) luôn luôn có sự làm việc ma sát với xy lanh. Dầu nhớt bôi trơn ở trong xe máy ở đây có phần rất quan trọng để làm giảm ma sát giữa quá trình làm việc nặng nhọc này. Nếu không thiếu dầu hoặc không có dầu hay như chất lượng dầu nhớt xuống cấp theo thời gian làm việc thì quá trình bôi trơn sẽ không hiệu quả, dẫn đến hiệu suất làm việc kém, gây tiêu tốn nhiên liệu, và thậm trí nếu hết dầu còn làm hệ thống nóng lên, gây giãn nở nhiệt và làm cho piston và xy lanh bó cứng, không thể làm việc được.

Khác với các loại động cơ 4 thì, loại động cơ 2 thì sẽ dùng dầu nhớt được pha sẵn trong chính nhiên liệu đốt để bôi trơn cho piston và xy lanh. Nếu như đối với các loại xe máy 2 thì đời trước đây, việc quên pha dầu nhớt vào nhiên liệu cũng làm hư hại thiết bị. Với các loại xe 2 thì đời mới thì có vẻ như dầu nhớt pha trộn được đặt ở một ngăn riêng, mỗi khi thiếu xe sẽ phát tín hiệu báo động việc thiếu dầu nhớt pha trộn nên chúng ta ít phải lo lắng nếu chịu khó bổ xung nhớt vào bình chứa riêng biệt. Ở đây có một chi tiết thú vị rằng lý giải cho việc xe hai thì thường có khói ở ống xả - theo tôi phán đoán thì chúng được sinh ra do đốt cháy dầu nhớt trong quá trình làm việc.

Thay bằng dầu nhớt nhãn hiệu gì?

Câu hỏi này không quá khó: Các loại dầu nhớt có tên tuổi trên thị trường như Castrol, BP...riêng cá nhân tôi thì thường lựa chọn loại dầu nhớt Castrol Power1 cho chiếc xe Honda Future^{đời đầu} của mình. Thực ra thì đây chỉ là cảm tính do sự quảng cáo của nó mà thôi - tôi không đủ các kiến thức và thiết bị để có thể phân tích rằng loại dầu nhớt đó là tốt và phù hợp nhất cho xe máy.

Không nên sử dụng các loại dầu nhớt có thương hiệu quá lạ mà chưa được chấp nhận rộng rãi trên thị trường trừ khi đó là một thương hiệu mới được giới thiệu ở Việt Nam nhưng đã nổi tiếng trên thế giới. Những loại dầu nhớt "chính hãng" được khuyến cáo theo như các hãng sản xuất xe máy thì lại là loại dầu mà có khả năng là đặt một hãng khác sản xuất và gắn thương hiệu của mình vào (việc này thì cũng tương tự như blog này của tôi vậy - khi copy một bài ở đâu đó mà quên ghi nguồn thì rõ ràng rằng nó đã gán mác của tôi như một sự đảm bảo nếu như bạn đã hơi tin tưởng vào tôi, nhưng thực chất thì có thể tôi chẳng hiểu gì về nó! Hehe) - đây có thể là lời khuyên duy nhất của tôi về cái sự "không nghe theo khuyến cáo của nhà sản xuất" trên các loại hướng dẫn sử dụng xe máy.

Cũng không nên sử dụng các loại dầu nhớt mà bao bì của chúng có vẻ mờ ám. Cũng không nên sử dụng các loại dầu nhớt được chiết ra từ các thùng phuy lớn (cỡ 200 lít) bởi vì có thể chúng được dùng cho các máy móc lớn mà không phải dành cho xe máy của bạn nên thiếu các loại phụ gia hoặc tính chất cần thiết. Không phải là thừa khi nhắc đến các thùnh phuy chứa dầu nhớt loại này nhưn giá thấp hơn so với loại đóng hộp chứa sẵn dầu nhớt cho xe máy.

Có một số ký hiệu loại dầu nhớt như 20W-50, 15W-40...nên chọn loại nào?

Là câu hỏi mà trước đây tôi đã từng đặt ra. Thông số này có vẻ liên quan đến cấp độ của dầu nhớt và phụ thuộc vào nhiệt độ môi trường làm việc của xe máy. Bạn chỉ cần nhớ là môi trường chứ không phải là nhiệt độ làm việc của máy.

Tại sao nhiệt độ môi trường lại ảnh hưởng đến thông số này? Bạn biết rằng sau một đêm thì nhiệt độ của máy đã gần về nhiệt độ của môi trường xung quanh nó - như vậy thì nôm na là độ nhớt của dầu sẽ trở về một trạng thái nào đó. Nếu như tính chất của dầu nhớt lại không đảm bảo bôi trơn cho máy khi khởi động xe thì có nhiều khả năng là xe khó nổ, hư hại các chi tiết bên trong bởi không được bôi trơn hợp lý.

Có thể bạn đang đi chiếc xe ga? Bạn sẽ thấy ngay rằng đa số xe ga khó khởi động trong tiết trời lạnh của mùa đông - đó một phần là do loại dầu nhớt mà bạn sử dụng. Xe ga thì khó thực hiện việc khuyến cáo của nhà sản xuất rằng "Dựng chân chống lên, đạp đạp vài cái mỗi khi khởi động đầu ngày" bởi vì nó quá nặng cho các hành động này - vậy nên nó khó nổ. Với chiếc xe Future của tôi thì ngay tại yếm của nó đã ghi rõ đại loại thế này: "Đóng ga hoàn toàn, khởi động bằng cần đạp". Có dở hơi quá không khi mà tay phải của chúng ta đã có một nút START để đề một nhát rồi đi? Không! Bởi vì sau một đêm thì dầu nhớt đã chảy xuống các vị trí chứa của nó, do đó lúc khởi động máy là lúc mà bên trong máy ít được bôi trơn nhất. Khi đạp vài cái sẽ giúp cho dầu được bắn văng đến các vị trí cần thiết để bắt đầu thực hiện thuận tiện cho khởi động. (Nếu bạn muốn thấy sự văng bắn của dầu khi xe vận hành thì đơn giản là chỉ cần vặn cái nút đổ dầu ra, rồi đạp vài cái - hành động này đã khiến tôi bị bắn đầy dầu vào ống chân phải khi mà muốn thử xem nó thế nào ^_^).

Sự lựa chọn loại dầu nhớt sai hoặc tuỳ thích theo các ông thợ sửa xe mà không có suy nghĩ gì - vớ ngay phải ông thợ ấm ớ thay cho loại dầu nhớt mà giá mua vào của nó rẻ bèo hoặc là loại dầu nhớt tái chế đóng vào phuy thì thật là nguy hại.

Bạn xem hình bên phải về mối liên quan giữa nhiệt độ môi trường và sự lựa chọn mức độ dầu nhớt hợp lý. Tôi đã chọn loại 15W-40 thay thế cho chiếc xe của mình bởi vì chúng có vẻ như phù hợp với điều kiện khí hậu của miền Bắc Việt Nam và tình trạng xe của tôi.

Bao nhiêu lâu thì thay dầu nhớt một lần?

Lần đầu tiên sử dụng xe thì nên thay sau khoảng 100 Km đầu tiên, lý do bởi vì lúc này các bộ phận linh kiện làm việc trong xe máy mới được sản xuất đã có thể không được làm việc trơn chu với nhau. Trong khi làm việc chúng có thể tạo ra các mạt vật liệu chế tạo bởi sự ma sát. Thay sớm trong lần đầu tiên sử dụng một chiếc xe máy là nhằm loại bỏ các mạt vật liệu (sắt, nhôm...) để chúng khỏi làm tác nhân gây mòn cho các thiết bị khác.

Trong các lần kế tiếp thì tôi thay dầu sau mỗi 1.000 km vận hành. Đây có vẻ là một con số quá nhỏ đối với những người dễ dãi hoặc trên chính tài liệu hướng dẫn của hãng sản xuất xe máy (nếu tôi nhớ không nhầm thì nhà sản xuất khuyến cáo thay dầu sau mỗi 2.000 hoặc 2.500 km vận hành thì phải). Nếu như bạn chắc chắn rằng mình vận hành chiếc xe máy một cách bình thường theo đúng như khuyến cáo của nhà sản xuất thì cũng lên nghe theo lời khuyên của tài liệu hướng dẫn. Tôi thì vẫn giữ thói quen thay dầu sau mỗi 1.000 Km bởi vì lý do tôi tự cho rằng: có quá nhiều yếu tố môi trường tác động quá trình làm việc của chiếc xe nên đã thay sớm hơn so với hướng dẫn.

Kiểm tra dầu nhớt định kỳ

Không phải ngày nào trước khi dắt xe ra bạn đều phải kiểm tra dầu nhớt của nó, nhưng vài ngày hoặc một tuần thì bạn nên kiểm tra mức dầu nhớt còn lại trong lốc máy. Như ví dụ trên đã nhắc rồi: Luôn luôn có lượng dầu nhớt tiêu hao ra ngoài, do đó nếu với các chuyến đi dài hoặc liên tục ở tốc độ cao sẽ khiến cho lượng dầu nhớt hao đi nhanh hơn, lúc đó là lúc mà ta nên đổ bổ sung.

Nếu bạn muốn tự bổ sung dầu thì đơn giản là mua riêng một hộp dầu thường dùng ở một cửa hàng bán phụ tùng xe máy nào đó để tự bổ sung theo que thăm dầu sẵn có tại mỗi lốc máy. Cách thức bổ sung theo như sách hướng dẫn kèm theo xe.

Săm lốp

Thay lốp định kỳ

Lốp xe (mà hình như miền Nam VN gọi là vỏ xe thì phải) quá mòn khiến cho chiếc xe của bạn không còn đủ độ bám vững cần thiết với mặt đường. Bạn nên thay thế nó theo thời gian hoặc khi đã cảm thấy mòn bề mặt, mất ma sát và có dấu hiệu thoái hoá cao su chế tạo.

Nếu như lốp bị mòn, điều trước hết là sự điều khiển xe của bạn sẽ không còn đảm bảo: Trong khi trời mưa hoặc các đoạn đường trơn đến mức chấp nhận được thì chiếc xe có lốp mòn khó điều khiển hơn, dễ bị trượt mỗi khi chuyển hướng điều khiển với góc lớn.

Có một số quan điểm cho rằng vỏ mòn sẽ giúp cho xe đi nhanh hơn (?!), tôi thấy điều này không hợp lý. Xe chuyển động được là nhờ sự bám ma sát giữa bánh sau và mặt đường, do đó mà một chiếc lốp sau bị mòn có thể gây trượt và càng mòn nhanh hơn. Nếu như lốp xe bị mòn đến một mức tối thiểu nào đó thì xuất hiện nguy cơ không giữ được áp suất của săm xe, do đó chúng sẵn sàng gây sự cố "nổ lốp" khi đang vận hành.

Thời hạn thay thế tuỳ thuộc vào độ mòn của lốp xe mà không có một thời gian chuẩn nào có thể áp dụng cho mọi xe được. Nếu như phần ma sát của lốp bị mòn, khoảng cách giữa bề mặt của lốp và phần sâu nhất của rãnh ma sát còn quá nhỏ thì bạn nên thay thế ngay.

Bạn nên chú ý đến độ mòn của các lốp thường là không đồng đều nhau: Lốp sau nhanh mòn hơn lốp trước vì mức độ làm việc nặng nhọc hơn. Lốp trước thì ít mòn nhưng nếu sự cố nổ lốp trước khi đang vận hành thì lại là điều nguy hiểm hơn nhiều lần so với lốp sau - bởi vì khi nổ lốp, sự điều khiển của xe trở thành quá nặng so với sự ghì của tay bạn, nên phần nhiều là xe bị mất điều khiển và loạng choạng, đổ xe gây nguy hại cho bạn.

Với tôi thì khoảng 1,5 năm thay một chiếc lốp sau, 2 năm/lần thay lốp trước. Điều này phụ thuộc vào tuỳ từng chế độ vận hành xe, loại lốp và chất lượng đường đi thường xuyên.

Săm vá?

Bạn có bao giờ bị xịt lốp xe bởi cán phải đinh hay chưa? Khi đó bạn thường là dắt xe đến một điểm sửa xe nào đó để vá tạm nó rồi tiếp tục cuộc hành trình. Sau đó thì cuộc sống hối hả đã khiến bạn quên mất rằng mình đã bị thủng săm và vá lại lúc trước.

Rất nhiều mối nguy hiểm đang rình rập xung quanh các miếng vá săm đó: Chúng gây ra thất thoát áp suất sau một thời gian làm việc bởi chất lượng miếng vá không đảm bảo lâu bền. Phần lớn các sự tụt hơi thường ngày do các miếng vá chất lượng kém, và cũng phần lớn sự thủng săm tiếp theo cũng xuất phát từ miếng vá trước đó.

Cá nhân tôi chưa bao giờ chấp nhận chiếc xe của mình có đến 2 miếng vá cùng tồn tại - và chỉ chấp nhận chúng theo kiểu "vá chín" chứ không ưa kiểu vá với các miếng vá được chế tạo sẵn rồi tiến hành theo kiểu "mì ăn liền" sau vài thao tác đơn giản. Đây là một sự khó tính riêng, bởi thực chất thì "vá chín" là một biện pháp sửa chữa lại săm một cách gần giống lại săm khi sản xuất bởi sự tái tạo lại liên kết cao su với nhau gần đạt như mức sản xuất cao su liền mạng. Thế thì tại sao lại phải thay? Bởi vì tôi chỉ có một chút cảm giác rằng nó vẫn chưa thực sự là một chiếc săm hoàn chỉnh - và miếng vá có thể vẫn hơi phồng lên một chút khiến cho tại vị trí này có thể tích tụ cặn mà thôi.

Kiểm tra áp suất hơi trong bánh xe

Sự kiểm tra này là một điều rất quan trọng trong khi vận hành xe bởi nó ảnh hưởng nhiều đến cả sự tiêu hao nhiên liệu và chính sự an toàn khi vận hành xe máy.

Nếu bạn quan sát một chiếc lốp xe khi làm việc, bạn sẽ thấy có một phần tiếp xúc với mặt đường. Nếu lốp quá căng thì tổng thể lốp tròn và phần tiếp xúc ít nhất. Nếu lốp quá "non hơi" (áp suất hơi trong săm thấp) thì lốp sẽ xệ xuống dưới trọng lượng của bản thân xe và những người ngồi trên nó. Có một số mặt lợi hại như sau:

• Khi lốp bị xệ bởi áp suất hơi bên trong săm thấp thì luôn tạo ra ma sát lớn giữa lốp xe và mặt đường gây ma sát lớn và làm cản trở chuyển động của xe, gây tiêu hao nhiên liệu lớn cho xe. Nếu bạn đi xe bị "non hơi" bạn có thể sẽ cảm thấy xe ì và không được vận hành tốt như bình thường. Không những thế, non hơi còn tăng nguy cơ bị các vật sắc nhọn đâm thủng lốp, gây nguy hại cho bạn khi vận hành xe máy.
• Nếu lốp được bơm quá căng sẽ dẫn đến xe xóc nhiều khi vận hành. Đa phần thì lốp căng sẽ làm giảm ma sát có hại để tăng hiệu suất xe, nhưng bạn phải không được hưởng sự êm ái khi vận hành. Lốp quá căng trong thời tiết nóng nực cũng có thể khiến cho xuất hiện nguy cơ nổ lốp bởi vì ngay khi vận hành sự ma sát giữa lốp xe với mặt đường cũng làm lốp nóng lên, kết hợp nhiệt độ môi trường và nhiệt độ mặt đường sẽ làm nhiệt độ tại bề mặt lốp tăng cao, gây tăng thêm áp suất hơi bên trong và nhanh lão hoá bề mặt lốp.

Dù thế nào thì quá căng hoặc quá non cũng có hại, do đó mà tôi luôn kiểm tra áp suất lốp xe trước khi bắt đầu cưỡi lên nó. Không mất quá nhiều thời gian đâu cho hành động này. Bạn xem hình bên phải nói về ba trạng thái của lốp (đây là minh hoạ của lốp xe hơi, nhưng cũng có thể minh hoạ gần phù hợp cho xe máy) sẽ nhận thấy điểm tiếp xúc giữa lốp và mặt đường như thế nào. Áp dụng ở xe máy thì hình minh hoạ trên khi áp suất thấp có thể cho ra hình thứ nhất và thứ hai từ trái sang, còn bơm đúng áp suất và bơm căng thì sẽ ở hình bên phải.

Áp suất của hai bánh xe là không đều như nhau, thường thì bánh trước sẽ có áp suất nhỏ hơn một chút. Có sự chênh lệch như vậy bởi vì cấu tạo và chức năng của các bánh là khác nhau.

Nhiên liệu

Trước khi vận hành xe, luôn chú ý đến điều kiện đảm bảo để vận hành. Thường thì nhiều người chẳng chú ý gì đến điều này, mỗi buổi sáng họ dắt xe ra, nổ máy và đi! Rất nhiều các sự cố xảy ra chỉ vì sự không chú ý như vậy.

Bước đầu tiên là liếc nhìn vào đồng hồ trên mặt điều khiển xe để kiểm tra lượng nhiên liệu còn lại. Hết nhiên liệu giữa đường là một điều phiền toái nhất trong các điều phiền toái mà tôi từng gặp. Nhễ nhại đẩy xe giữa đường một cách mệt mỏi. Nếu bạn bị thủng săm xe giữa đường vào một ngày nào đó thì bạn cũng có cảm giác tương tự như hết nhiên liệu vậy! Chính do đó mỗi lần trước khi đi tôi thường kiểm tra chúng như một thói quen đầu tiên.

Bạn lúc nào cũng tin rằng xăng bạn mua là đúng như chỉ số octan ^{(mà ta quen gọi là xăng 90, xăng 92, xăng 95...)} của nó? (Mà có khi bạn cũng chưa biết về chúng ra sao nhỉ?^[9][6]) Thực tế thì người ta bán đúng mác xăng thì không sao nhưng tôi lại thấy một số cửa hàng kinh doanh dùng xăng 90 gắn nhãn 92, rồi 92 gắn nhãn 95 để mong trục lợi từ người mua - mà nói thẳng là lừa đảo. Vậy nên căn cứ vào màu sắc^[7] để biết rằng một cửa hàng nào đó có bán sai cho bạn không. Tất nhiên là những điều này là hơi thừa thãi và có vẻ như cẩn trọng quá, nhưng thực tế thì đã là như vậy. Mà đó cũng còn là nhẹ khi chưa nói đến cách thức đếm ăn gian của các nơi bán xăng đâu đấy^[11].

Tỷ số nén	Chỉ số Octan tối ưu	Tỷ số nén	Chỉ số Octan tối ưu
5:1	72	9:1	96
6:1	81	10:1	100
7:1	87	11:1	104
8:1	92	12:1	108

(Bảng: Lựa chọn đúng loại xăng có chỉ số octan phù hợp với tỷ số nén của xe máy của bạn, không phải cứ cao là tốt - mà còn có khi gây hại)

THAY ĐỔI CÁC THÓI QUEN VẬN HÀNH XE MÁY KHÔNG CÓ LỢI

Thói quen về tốc độ

Tốc độ điều khiển xe máy là một thói quen gây ra sự tiêu hao nhiên liệu không kém gì so với việc bảo dưỡng xe máy đã nêu ở phần trên. Nếu như hiểu về nguyên lý của hộp số xe máy nói riêng và các nguyên lý của các loại xe sử dụng động cơ đốt trong nói chung thì chúng ta sẽ hiểu được bản chất của tốc độ chuyển động và điều chỉnh lại thói quen của mình nhằm tiết kiệm nhiên liệu tối đa.

Bạn thấy trên hình nguyên lý về động cơ đốt trong sẽ thấy rằng động cơ hoạt động dựa trên chuyên tắc chuyển sự tịnh tiến của xy lanh (phần đi lên, xuống) thành các chuyển động quay, và từ đây thì chuyển động quay này qua hệ thống các xích cam, côn văng, hộp số, côn lá, xích...đến bánh sau của xe máy. Toàn bộ sự truyền chuyển động đó thì luôn có một nguyên tắc xuyên suốt: Làm thế nào để chỉ với các chuyển động tịnh tiến của xy lanh đó như nhau mà lại di chuyển xe máy đi nhanh và chậm, tải nặng và tải nhẹ, có "đà"^{(quán tính)} hay là chưa có "đà".

Một chút giễn giải loằng ngoằng:

Ở đây, tôi nhớ lại một câu nói nổi tiếng của Acsimet^[10]: "Hãy cho tôi một điểm tựa, tôi sẽ nhấc bổng trái đất lên". Đây là một câu nói bất hủ được giải thích từ các sách Vật lý cấp 2 mà bạn có thể đã được học rồi - và bạn chắc chắn biết được nó có ý nghĩa như thế nào.

Thôi, nói thế nhưng mà cũng phải giải thích lại một chút, bởi những kiến thức tầm thường này ít người chú ý đến. Hãy nhớ lại một công thức về công cơ học^[2]

A = F.s; đại khái là Công = Lực x quãng đường ^{(khỏi phải nói véc tơ làm gì, bởi vì tôi muốn trình bày với người không chuyên mà)}.

Qua công thức này ta thấy ông Acsimet đã nói đúng: Ông ta có thể nhấc bổng trái đất lên chỉ với sức của ông thôi (lực F), nhưng quãng đường ông phải đi thì rất dài^[3]. Nói dễ hiểu là: lợi về lực thì sẽ thiệt về đường đi.

Thêm một ví dụ nữa dễ hình dung hơn: Bạn có bao giờ nhìn thấy bộ líp xe đạp nhiều tầng của những chiếc xe "quốc" (xe đua) không? Hình dung rằng sức đạp của bạn giới hạn như công suất của động cơ, còn sự di chuyển nặng hay nhẹ của nó hoàn toàn phụ thuộc vào cách điều chỉnh các tầng líp để cho lợi về lực thì sẽ thiệt về đường đi và ngược lại - một cách phù hợp nhất. Ở xe máy thì đóng vai trò của bộ líp nhiều tần trên là bộ hộp số^[4] của xe.

Bây giờ là đến phần "công suất"^[5]. Ta lại có một công thức nữa như thế này: P = F.v (Công suất = Lực x vận tốc).

Có lạc đề không nhỉ? Ở đây tôi chỉ muốn lấy toàn bộ những giải thích vòng vo trên cho một ý nghĩa duy nhất rằng cái khối động cơ đốt trong đó chỉ sinh ra các công đến một mức nào đó mà thôi, còn sự điều khiển tốc độ thì còn phụ thuộc vào cách thói quen vận hành xe máy của bạn.

Thế là sao?

Sau phần "lý thuyết" ở bên trên thì bây giờ bạn hiểu rằng chiếc xe di chuyển được chỉ nhờ sức giới hạn của phần động cơ. Mà bạn biết rằng khi bắt đầu lên xe, nổ máy, chuyển động thì lúc đó ta lại nhớ đến mối liên hệ giữa công suất phát của động cơ đốt trong của xe máy với các công thức ở trên.

Lúc đầu tiên khi chuyển động: Bạn thấy rằng ở công thức P = F.v thì P cố định trong một khoảng nào đó, lúc này v rất nhỏ (vì chưa chuyển động) thì rõ ràng là F phải lớn. Như vậy khi này xe đang ở "số 1", có nghĩa là tốc độ quay động cơ cao, nhưng truyền sang bánh sau một lượng thấp hơn để cho lực lớn hơn khi mà P giao động trong khoảng nhỏ.

Khi bắt đầu chuyển động và nhanh dần lên, để phù phù hợp thì cách đúng của vận hành là dần dần sang số cho phép công suất phù hợp hơn. Bạn thấy rằng nếu di chuyển xe ở tốc độ cố định thì có nghĩa rằng lúc này công suất sinh ra chỉ để tạo ra các lực thắng lực các lực ma sát và sức cản của gió đối với sự di chuyển của xe máy.

Trong các trường hợp làm trái với những gì nêu trên thì xe vẫn chuyển động bình thường, nhưng thời gian tăng tốc để đạt tốc độ sẽ rất chậm. Không những thế, xe rất hại máy khi bạn ép chúng làm việc quá công suất.

Tôi đã chứng kiến rất nhiều cảnh tượng khá buồn cười của các quý bà/quý cô khi đi xe máy như thế này: Nổ máy, giậm gót chân một cái cho sang số 4, xe giật khực một nhát rồi cứ thế xe phát tiếng gõ xu-páp lạch cạch mà lặc lè đi. Đây là một thói quen rất tai hại cho tuổi thọ của xe máy và lượng nhiên liệu tiêu thụ. Thật may là hiện nay các quý cô đã thích chuyển sang xe tay ga để có thể lười biếng hơn khi vận hành (và hợp thời hơn). Không ngoại lệ, vợ tôi cũng đi xe máy nữ, nhưng lại sang luôn một nhát đến số 2 rồi cứ thế đi. Tôi giải thích mãi rồi cũng kệ - bởi vì đó là thói quen và đỡ giật xe khi vận hành theo như ý kiến của vợ. Ờ, thế cũng được, đỡ khởi động xe - sang số 1 - rồi không điều khiển tay ga tốt là đâm xầm vào đâu đó thì mệt hơn là tiết kiệm nhiên liệu và bền xe :(

Tại sao xe sử dụng côn tay hay chết máy khi vận hành sai

Có bao giờ bạn đi thử một chiếc xe dành cho nam giới chưa nhỉ? Nói thế thì có vẻ hơi bực mình quá bởi không phải chúng ta cứ thích đi xe nữ, mà tôi cũng vậy! Ở đây thì chúng ta thường quen gọi xe có côn tay cùng bình xăng phía trước mà nữ giới không thể mặc váy để đi được là xe nam. Những ví dụ điển hình của xe nam là Win100 thời gian trước đây, hoặc cổ hơn là Simson, Misk hay như một chiếc FX125 rộ lên mấy năm gần đây tuy không có bình xăng nhưng cũng được coi là xe nam bởi chúng dùng côn tay. Đây là những sự phân biệt mang tính tương đối, bởi vì nhiều xe Vespa cũng có côn tay mà nữ giới đang ưa chuộng.

Xe nam không sử dụng hộp số tự động cho cơ chế côn và ly hợp, do đó chỉ cần bạn điều khiển xe không hợp lý là có thể dẫn đến "chết máy". Trường hợp này thì công suất của động cơ không đáp ứng được so với sự điều khiển tốc độ của bạn do đó máy sẽ dừng hoạt động. Khác với xe nam thì xe nữ sử dụng côn tự động, có nghĩa là nó được thiết kế để có các bộ ly-hợp linh hoạt phân phối tải của động cơ đến bánh sau một cách giới hạn nào đó khiến cho xe không bị chết máy khi bạn điều khiển không hợp lý.

Vậy thì...

Như vậy thì khi bạn vận hành một chiếc xe máy nữ, bạn sẽ thấy rằng cần phải lựa chọn hợp lý nhất thời điểm tăng tốc, sang số và giữ tốc độ hợp lý khi di chuyển trên đường. Tất cả những điều này nói thì dễ lắm, nhưng đòi hỏi bạn phải biết nghe và cảm nhận động cơ, sức vận hành và từng thời điểm khác nhau.

Đến khi nào đó, bạn đã tìm ra được quy luật về vận hành xe hợp lý nhất bạn sẽ thấy rằng chiếc xe bắt đầu tăng tốc độ cho đến khi đạt tốc độ ổn định thì nó hoàn toàn không bị khựng, giật trong một thời điểm nào cả.

Đường phố đông đúc, mạnh ai người đó đi ở các thành phố lớn thì càng cần thiết cho bạn cần chú ý hơn đến các phương thức điều khiển xe máy. Bất kỳ một khi tăng tốc, giảm tốc phụ thuộc vào tình huống điều khiển thì càng phải chú ý đến vận hành hợp lý bởi quá trình tăng tốc độ luôn là quá trình tiêu tốn nhiều nhiên liệu nhất.

Thói quen về sử dụng phanh

Đây chỉ là một thói quen về an toàn, nhưng cũng có chút cá biệt khi mà tôi nhớ lại câu chuyện về chiếc xe máy của tôi. Số là có lần có một người thân của tôi mượn xe đi xa, tôi thì không thích thú lắm chuyện cho một người có xe rồi mượn người khác chỉ vì lý do "cái xe mày nó tít mượn để đi cho thích", nhưng mà cái bản tính ngại mất lòng người khác nên cũng đành cho mượn. Ôi giời, khi xe hoàn chủ thì nó đã ọc ạch, may-ơ bánh sau vàng khè. Tra hỏi mãi người mượn mới nói "Xe bốc quá, cứ rà phanh cho nó chậm lại". Khổ^{(nhưng cũng sướng vì được khen xe đi ngon)}! Đi trăm cây số mà rà phanh thì vừa ghì máy, vừa cháy may-ơ chứ còn gì nữa.

Vậy nên nếu như bạn có thói quen rà phanh khi di chuyển thì hãy bỏ qua thói quen không có lợi này nhé. Thực tế thì số người như trong ví dụ trên không phải là nhỏ bởi tôi đi trên đường mà thấy nhiều người đèn báo phanh sáng rực, nhìn chân là biết đang rà rà phanh. Ở đây không những làm giảm hiệu suất máy, tạo ma sát lớn giữa má phanh và may-ơ, tiêu tốn điện ắc quy (bởi đèn phanh hậu lấy điện từ ắc quy mà không từ bộ phát điện), mà tất cả điều đó gây tiêu hao nhiên liệu.

VỤN VẶT KHÁC VỀ CÁC THIẾT BỊ LÀM TIẾT KIỆM

Ở đâu đó người ta đã bán các thiết bị làm tiết kiệm nhiên liệu cho xe máy. Tôi nghĩ rằng chúng chỉ có một chút bé tí xíu về lợi ích của nó mà thôi!

Lần đầu tiên là tôi thấy có một công trình khoa học gì đó nói rằng từ hoá hoặc phân cực xăng để tăng khả năng đốt cháy nhiên liệu ở ta. Tôi chẳng tin cho lắm! Việc đơn giản như lắp hai cực của một nam châm vĩnh cửu vào đường vận chuyển xăng sẽ làm chúng đốt cháy hết? Tại sao chưa thấy thế giới nói đến điều đó?. Hãy đọc thêm các bài ở phần Chú thích để thấy những vấn đề khác liên quan đến động cơ đốt trong.

Hay như lắp một bộ kích điện trước đường truyền vào bu-gi để tăng điện áp đánh lửa cho các xe 4 thì? Cũng nhảm nhí nốt. Một bu gi thiết kế tốt và còn sử dụng tốt - khe hở đảm bảo sẽ sinh ra một tia lửa, tia lửa này kích hoạt sự nổ nhiên liệu để tạo sự giãn nở đột ngột mà đẩy piston theo hướng giãn nở thể tích - thế thì việc tạo tia lửa to hay tia lửa to hơm một tí (mà cũng không đảm bảo rằng điện áp cao thì tia lửa điện sẽ xoè rộng hơn) có ích gì đâu. Đó là chưa kể đến sự lệch thời điểm nổ của thiết bị đó đem lại còn gây ra quá trình đánh lửa chậm hơn thời điểm cần thiết có thể làm giảm hiệu suất của động cơ. Do đó những phương thức này thì chỉ phù hợp với một số loại xe máy đời cũ với kiểu đánh lửa cổ điển dùng cơ, không nên sử dụng trong các loại xe máy hiện đại với hệ thống đánh lửa bằng điện tử như hiện nay.

TÓM LẠI LÀ...

Sau một hồi viết linh tinh, tóm lại là những thứ viết ở trên rất khó áp dụng nếu bạn không hứng thú tìm hiểu kỹ càng về chúng. Bạn nên tự tìm hiểu thêm để hiểu kỹ về nguyên lý hoạt động của một chiếc xe máy, từ đó sẽ thấy sử dụng chúng một cách bền nhất, tiết kiệm nhiên liệu nhất đối với bạn.

Tôi hi vọng rằng entry này gợi lên cho bạn được những hứng thú tìm hiểu mọi thứ xung quanh mình một cách khoa học mà không dựa vào các phán đoán mang tính cảm tính, để rồi lại truyền lại sự cảm tính đó cho những người chưa hiểu bằng bạn, rồi tạo sự sai lầm trong nhận thức mà tôi gặp rất nhiều hiện nay.

Nếu bạn là người có thói quen khi đi đường nhìn thấy thằng nào nó vượt xe qua mặt mình rồi rồ ga vượt nó như một sự hiếu thắng thì entry này không phù hợp với bạn!

Và...nếu như bạn đã hiểu được cách vận hành sau khoảng vài tháng sau thì bạn nên đọc lại từ đầu tiên của mục này: Lúc đó bạn sẽ thấy lượng nhiên liệu tiêu hao cho chiếc xe máy của bạn đã giảm đi hay chưa (thấy không, phần đó không phải là vô nghĩa đâu, nó sẽ làm nản chí những người chỉ thích đọc hời hợt đấy), và có khi rằng lúc đó entry này đã dài gấp đôi hiện nay bởi vì tôi thường cập nhật vào các thắc mắc khi thấy người dùng tìm kiếm các khoá trên Internet dẫn đến bài viết này).

THAM KHẢO

1. Các trang tư vấn, hỗ trợ khách hàng của các hãng: Honda Việt Nam (phần tư vấn, phần câu hỏi thường gặp), Yamaha-motor Việt Nam, Suzuki Việt Nam, bạn cũng có thể tuỳ thuộc vào các xe của mình của hãng nào để có thể nhận sự hỗ trợ của các hãng đó.

2. Tài liệu hướng dẫn theo xe máy Future của Honda Việt Nam.

CHÚ THÍCH

1^. "Thì" hoặc là "kỳ" gì đó, tôi không biết từ nào dùng thông dụng hơn. Có vẻ người ta hay nói "động cơ 4 thì" nhiều hơn "động cơ 4 kỳ" (?!), tất nhiên là tuỳ vùng miền khác nhau.

2^. Công cơ học, mục từ trên Wikipedia tiếng Việt.

3^. Liệu Acsimet có thể nhấc bổng trái đất?, VnExpress theo Vật lý vui.

4^. Transmission (mechanics), mục từ trên Wikipedia tiếng Anh (en).

5^. Công suất, mục từ trên Wikipedia tiếng Việt.

6^. Lựa chọn chỉ số Octan phù hợp, Trọng Nghiệp, đăng trên VnExpress. (Bài này hợp cho xe hơi nhưng bạn có thể tham khảo để hiểu thêm và lựa chọn cho các xe máy của mình.

7^. Màu sắc phân biệt chất lượng xăng, Đài Loan, đăng trên VnExpress.

8^. Nguyên nhân sự kích nổ, Trọng Nghiệp, đăng trên VnExpress

9^. Lịch sử chỉ số Octan, Trọng Nghiệp, đăng trên VnExpress

10^. Acsimet - nhà bác học vĩ đại của Hy Lạp cổ, KH (sưu tầm) đăng trên Khoahoc.com.vn.

11^. Nghệ An: Phát hiện 19 cơ sở gian lận xăng dầu, VnMedia theo DT, 11/8/2008.

XEM THÊM

Cách kiểm tra xe trước khi đi đường trường, Dân Trí, theo Long Châu (Autopro).

Trương Mạnh An (25/7/2008)

(Một số ảnh trong entry sử dụng từ: Website của Honda Việt Nam, Wikimedia Commons)